Gmach Sokoła. 1900.

Widoczna na pierwszym planie rzeka to Rudawa, w której miejscu dzisiaj biegnie ulica Retoryka. O jej dziejach pisałem już obszernie w artykułach Most na Zwierzynieckiej oraz Rudawa i Dom Egipski. Znajdujący się po prawej stronie kadru most na ulicy Wolskiej, czyli obecnie Józefa Piłsudskiego, będzie tematem następnego odcinka. Dzisiaj zajmiemy się siedzibą Towarzystwa Gimnastycznego Sokół.

Gdy gmach został z wielką pompą otwarty w 1889 roku znajdował się na zupełnych obrzeżach miasta. Gdyby powstał kilka dekad wcześniej, znajdowałby się poza Krakowem, którego granicę do lat 60. XIX wieku stanowiła płynąca w tym miejscu Rudawa.

Siedziba Sokoła powstała na działce podarowanej przez gminę miejską. Z resztą w zaborze austriackim panowała największa autonomia i tutaj organizacje sokole rozwijały się najszybciej, podczas gdy w pozostałych zaborach członków Sokoła nierzadko spotykały represje.

Budynek został zaprojektowany przez Karola Knausa i powstał w ciągu zaledwie jednego roku. Szybko jednak okazało się, że swoimi gabarytami nie sprosta rosnącej popularności Towarzystwa Gimnastycznego. W 1894 roku został znacznie powiększony według projektu legendarnego Teodora Talowskiego, który z resztą był też autorem wielu kamienic przy ulicach w najbliższej okolicy: czterech przy Retoryka, dwóch przy Smoleńsk i jednej przy ulicy Garbarskiej. Wnętrza zostały ozdobione przepięknymi polichromiami Antoniego Tucha i Józefa Mehoffera. Gmach przed rozbudową znajduje się na poniższej fotografii:

Historia nie rozpieszczała tej okazałej budowli, na którą spadały kataklizmy zarówno naturalne, jak i te ludzkiego pochodzenia. Najpierw gmach przetrwał dwie wielkie powodzie (zdjęcie tej z 1903 roku można zobaczyć na stronie dawnotemuwkrakowie.pl). Potem po hitlerowskim najeździe w budynku zainstalował się Wehrmacht. Niemcy zamalowali polichromie i jak na żołnierzy przystało użyli do tego celu farb olejnych przeznaczonych do malowania czołgów. Po Niemcach przyszli komuniści, którzy nie tylko ponownie odebrali budynek jego prawowitym właścicielom, ale też zdelegalizowali ich działalność. Towarzystwo Gimnastyczne Sokół odrodziło się dopiero w 1989 roku. Niedługo potem odzyskało gmach zajmowany dotąd przez Klub Sportowy Cracovia.

Obecnie w „Sokole” trwają intensywne prace konserwatorskie. Udało się już zrekonstruować polichromie Antoniego Tucha oraz wykonać pełną renowację sali głównej oraz sali klubowej. Całkowity remont ma ukończyć się w 2020 roku kosztem prawie 14 milion złotych. Aż 11,5 miliona pochodzi ze środków Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.

Udostępnij post: